اصول فقه شیعه جلد 5

اشاره

قبل از ورود به بحث ضدّ، لازم است مقدّماتی را مطرح کنیم:

مقدّمه اوّل: آیا مسأله ضدّ، یک مسأله اصولی است؟

مرحوم نائینی می فرماید: مسئله ضدّ، یک مسأله اصولی است و این گونه نیست که به صورت استطرادی در علم اصول بحث شده باشد، زیرا ضابطه مسأله اصولی این است که نتیجه آن بتواند در طریق استنباط حکم فرعی واقع شود و اگر ما قائل شویم که «امر به شی ء مقتضی نهی از ضد است»، چنانچه ازاله- که یک واجب اهمّ است- مأمور به واقع شود، صلاه- که یک واجب مهمّ است- در مقام مزاحمت با ازاله، حرام خواهد شد و این خود یک حکم فرعی کلّی است که مجتهد به همین صورت در رساله خود مطرح می کند که «صلاه، با آن همه اهمیتی که دارد و عمود دین است، چنانچه در مقام مزاحمت با یک واجب اهمّ قرار بگیرد، حکم به حرمت آن می شود»

اصول فقه شیعه، ج 5، ص: 20

این حکم از مسأله اصولیه «امر به شی ء مقتضی نهی از ضدّ است» استفاده شده و این گونه نیست که روایتی وارد شده باشد که «اگر صلاه، با واجب اهمّی- مثل ازاله- تزاحم پیدا کند، حرام خواهد شد». البته مسأله استنباط مخصوص کسی نیست که جانب اثبات را اختیار کند بلکه اگر کسی جانب نفی را اختیار کرده و بگوید: «امر به شی ء مقتضی نهی از ضدّ آن نیست» در این صورت، در مسأله فقهی مورد بحث فتوا می دهد که اگر صلاه با واجب اهمّی- چون ازاله- تزاحم پیدا کند، حرام نمی شود و حکم به عدم حرمت هم حکم فرعی کلّی الهی است.[1] سؤال: آیا مراد مرحوم نائینی از اصولی بودن این مسئله چیست؟ جواب: در اینجا دو